Tarih boyunca bir çok depremin yaşandığı Şuhut, çok sayıda aktif fay hattının yanında ve yakınında yer alıyor. Bugün sizlere geçmişte Şuhut ve çevresinde meydana gelen depremleri anlatacağız.
Doğal afetler, dünya yaratıldığından beri yaşanan, sadece insanı hayatını değil bütün canlı ve cansız varlıkları etkileyen, yıkıcı ve sarsıcı olaylardır.
Doğal afetler insanların kontrolü ve iradesi dışında gerçekleşir. Kendine özgü sistematiği ve işleyişi vardır. Ansızın başlar ve kısa sürede büyük yıkıma yol açar.
Can ve mal kaybına neden olan, yeryüzünün belli bir noktasında değişimlere yol açan doğal afetler şunlardır : DEPREM, HEYELAN, YANARDAĞ PATLAMASI, ÇIĞ, SEL, TSUNAMİ, SU TAŞKINI, KURAKLIK, YANGIN.
6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş ve çevresinde meydana gelen 7.7 ve 7.6 şiddetindeki iki büyük deprem hafızalarımızda canlılığını korurken 13 Ekim 2024 tarihinde Afyon’da yaşanan 4.4 şiddetindeki deprem korkuya neden oldu. Türkiye, başta deprem olmak üzere bir çok doğal afetin sıkça yaşandığı bir ülke. Geçmişe dönüp baktığımızda Şuhut’ta irili ufaklı sayısız doğal afetin meydana geldiğini, bunların ilçemizde can ve mal kaybına neden olduğunu, sosyal hayatı derinden etkilediğini görüyoruz.
ŞUHUT’TA MEVCUT OLAN FAY HATLARI VE YAŞANAN DEPREMLER :
AFAD raporlarına göre, Şuhut, 1.Derece Deprem Kuşağında yer alıyor. Şuhut ve çevresinde aktif (diri) yani deprem üretme gücü olan bir çok fay hattı bulunuyor. Yakın geçmişte yaşanan Dinar, Sultandağı ve Çay depremlerini şiddetli biçimde hisseden Şuhut, tarih boyunca bir çok yıkıcı depreme maruz kaldı. Çeşitli bilim adamlarının tespitlerine göre, ilçemizde mevcut olan ve her an depreme yol açabilecek fay hatları şunlar :
YARIŞLI FAYI – ÇOBANKAYA FAYI – GÜNEYTEPE FAYI – ARIZLI FAYI (Karaadilli ile Koçbeyi arasında uzanan 15 km. uzunluğundaki fay hattı) – AĞZIKARA FAYI – KAYRAKDAĞI FAYI (Çobankaya – Köpek İnleri arasında 10 km. uzunluğundaki fay hattı) – KALİ FAYI (3 Şubat 2002 tarihinde meydana gelen Çay Depremini üretti) – KARAADİLLİ FAYI (Kocatepe ile Karaadilli arasında uzanan diri fay hattı) –
Şuhut ve çevresinde Milattan önce meydana gelen depremler : Genelde bu depremlerin merkezi Dinar (Apameia) olarak gösterilse de Synnada’ya gelen Strabon, Çiçeron gibi gezgin ve devlet adamlarına göre bu depremler Şuhut’u da etkilemiştir. Synnada, M. Ö 336, M. Ö. 818 depremlerinden zarar görmüştür. Şuhut ve civarı, M. S 54 ve 94 depremlerinden ciddi anlamda etkilenmiştir.
Frigya, Roma – Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde çevremizde büyük depremler meydana gelmiştir. Bölgemizdeki sıcak suların (Afyon, Bolvadin, Sandıklı’daki kaplıca suları) eski çağlarda meydana gelen depremler nedeniyle yeryüzüne çıktığı görüşü yaygındır. Depremler, (sismoloji) yani deprem bilimi geliştikçe kayıt altına alınmaya başlanmıştır. 1766 ya da 1767 yılında meydana gelen Şuhut Depreminin şiddeti 7 ila 8 arasında gösterilmektedir. Ancak bu depremin Şuhut’ta ne kadar can ve mal kaybına neden olduğu bilinmemektedir.
1795 tarihinde Afyonkarahisar ve Şuhut ovasında oluşan depreme ilişkin bir bilgiye sahip değiliz. 16 Ekim ve 3 Kasım 1862 tarihli Şuhut Depreminin şiddeti 6 buçuk olarak kaydedilmiştir. Bu depremin artçı sarsıntıları 1863 yılının ortalarına kadar devam etmiştir. Öyle ki, bazı artçı şoklar, bağımsız bir deprem olarak değerlendirilerek tarihe “1863 Şuhut Depremi” olarak geçmiştir.
1862 Şuhut Depremi, 300 km. uzaklığa kadar olan coğrafya boyunca hissedilmiştir. Fransa Dijon Fen Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. M. Alexis Perrey, bu depreme ilişkin çeşitli gözlemlerde bulunmuştur. Perrey’e göre, “Şuhut’ta 3 Kasım 1862 gecesi saat 02.00 den sabaha kadar meydana gelen 9 sarsıntı, ilk depremden daha kuvvetliydi. Şuhut Kasabas’nda (Afyonkarahisar’a 5 ya da 6 saat mesafede) ilk sarsıntı sabaha karşı hissedildi. Yakın çevrede bulunan çok kişi kendi çabası ile kurtulmaya çalıştı. Şuhut Kasabas’nda 350 bina çöktü. İlk sarsıntının ardından gelen artçı şoklardan sonra ayakta kalmayı başarabilmiş binalar ise orta veya ağır derecede hasar almış durumdadır. Depremden bir süre sonra insanlar kazma ve küreklerle yıkılan evlerden eşyalarını kurtarabilmek ve enkazı kaldırabilmek için geri dönmüşlerdi. Ancak bu sırada öncekinden daha güçlü bir sarsıntı oldu ve Şuhut Kasabasını bir moloz yığınına çevirerek yerle bir etti. Olaydan beş gün sonra 142 ceset tespit edildi. Bu sayının 240 ila 280’i bulabileceği tahmin ediliyor”
16 Ekim ve 3 Kasım 1862 tarihlerinde meydana gelen Şuhut Depremlerinde yüzlerce insan hayatını kaybetti. Evler yerle bir oldu. Kubbeli Cami, Büyük Cami, Altıgöz Köprüsü ve bir çok işyeri ağır hasar gördü. Büyük Cami tamirden geçirildikten sonra güney-batı cephesine “Zelzele – 1279″ yazan bir taş konuldu. Büyük Caminin hasar görmüş olan minare ve cami kısmının tamiratında antik Synnada döneminden kalma sütun, süsleme ve kaideler kullanıldı.
1992 yılında öğrencisinin getirdiği el yazması bir hatıratı inceleyen Tarih Öğretmeni Muttalip Teoedelenli, yaptığı araştırmayı makale haline getirip Şuhut Ekin Dergisinin 1.sayısında yayınladı. (” Şuhut’ta Bulunan Bir Hatırat Üzerine “, Şuhut Ekin, sayı :1, sayfa :16, Temmuz – Ağustos 1994)
Hatıratta yer alan bir not şu şekildedir :” Bin ikiyüz yetmiş dokuz senesinde mah-ı Cemaziyel’-ahirin gurresinde Zelzele olmuştur. Dört mah (ay) sürmüştür. Üçyüz adamlar telef olmuştur. Gaflet olunmaya”
Burada işaret edilen deprem hicri 1279, miladi 1862 Şuhut Depremdir. Artçı şokların dört ay sürdüğü anlaşılmaktadır. Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde (BOA) bulunan bir belgeye göre, “Deprem meydana gelen Şuhut’a, yıkılan yerleri tamir etmesi için amele (işçi)gönderildiği, bu davranışın takdire şayan olduğu” vurgulanmaktadır. (BOA, Kutu :289, Gömlek :4 (3.12.1862 miladi)
1862 yılının Ekim ve Kasım aylarında meydana gelen iki deprem, alüvyonlar üzerinde kurulu olan Şuhut’ta büyük yıkıma neden olmuş, toprakta açılan yarııklardan su fışkırmıştır. Depremin merkez üssü olan Şuhut ve köylerinde toplam 800 kişi hayatını kaybetmiştir.
1866 yılında Şuhut’ta bir deprem daha olmuştur. “Şuhut’ta şiddetli bir Zelzele olmuştur”. (BOA, Kutu :358, Gömlek: 100)
Ancak bu depreme ilişkin bir bilgiye ulaşamadık. 20.Yüzyıla geldiğimizde, Afyonkarahisar’da meydana gelen 1910, 1914 (Bolvadin) , 1916, 1925 (Dinar),1934, 1995 (Dinar), 2000 ve 2002 (Sultandağı – Çay) depremlerinde Şuhut ve çevresi sallanmış, kimi evlerde hasar oluşmuş ancak can kaybı yaşanmamıştır.
MTA tarafından yapılan araştırmalara göre, Akşehir – Simav Fay Sistemi içerisinde yer alan Afyonkarahisar’da, maksimum büyüklükleri 6.18 ila 6.86 arasında değişen deprem üretme potansiyeline sahip 31 adet aktif fay hattı bulunuyor.